Bullying w szkole  – jak rozpoznać i pomóc dziecku?

Podejrzewasz, że Twoje dziecko jest ofiarą szkolnej przemocy? Niestety, statystyki są nieubłagane. Międzynarodowe badanie zrealizowane przez organizację EU Kids Online, wskazuje, że problem przemocy rówieśniczej jest w Polsce dużo bardziej rozpowszechniony niż w innych krajach europejskich. Według tych danych, blisko 40% polskich dzieci i nastolatków doświadczyło kiedykolwiek przemocy rówieśniczej w ciągu ostatniego roku od momentu przeprowadzenia badania, co stawia Polskę na samym czele niechlubnej klasyfikacji. Jak więc możemy rozpoznać, że nasze dziecko cierpi z powodu bullyingu w szkole i co należy zrobić, aby mu pomóc?

Przemoc w szkole – co mówią badania?

Przyjrzyjmy się nieco bliżej badaniom dotyczącym stosowania i doświadczania przemocy przez młodzież szkolną. Liczne raporty, między innymi te zrealizowane przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, a także wyniki międzynarodowych badań EU Kids Online, dostarczają szczegółowych informacji na temat skali i charakteru przemocy rówieśniczej. Dane dotyczące naszego kraju są wręcz alarmujące.

Im starsza grupa wiekowa, tym więcej doświadczeń przemocy

Badanie EU Kids Online, obejmujące dość szeroką grupę wiekową, czyli dzieci i młodzież szkolną w wieku od 9 do 16 lat, wykazało, że w Polsce aż 40% badanej grupy doświadczyło przemocy rówieśniczej, a 38% przyznało się do jej stosowania w ciągu ostatniego roku. W porównaniu z innymi krajami (w badaniu uwzględniono 16 krajów), gdzie średnia doświadczeń przemocy wynosi 23%, a stosowania przemocy – 14%, Polska znajduje się na samym czele niepokojącego rankingu. Co więcej, zaobserwowano wzrost doświadczeń przemocy wraz z wiekiem uczniów. Od 33% w grupie wiekowej 9-11 lat, przez 44% w grupie 12-14 lat, aż po 49% wśród najstarszej badanej grupy, czyli młodzieży szkolnej w wieku od 15 do 16 lat. Oznacza to, że już co drugi nastolatek doświadczyło kiedykolwiek przemocy. Podobny trend dotyczy samych sprawców przemocy, gdzie odsetek ten wzrastał odpowiednio od 27% do 53%.

Wiek odgrywa tutaj istotną rolę. Z badania jednoznacznie wynika, że najstarsze grupy wiekowe (czyli te w wieku od 15 do 16 lat) są najczęściej zarówno sprawcami, jak i ofiarami przemocy. Zrozumienie tych wzorców może być kluczowe dla opracowania efektywnych strategii interwencji i zapobiegania agresywnym działaniom.

Bullying w szkole – jak wypada Polska na tle innych krajów?

Zacznijmy od samej definicji bullyingu. Otóż bullying jest formą przemocy rówieśniczej, która charakteryzuje się powtarzającymi się, negatywnymi działaniami skierowanymi przeciwko konkretnej osobie. Dzieci i młodzież doświadczająca wiktymizacji mogą żyć w ciągłym lęku, mieć poczucie izolacji, a w konsekwencji cierpieć na depresję. W klasyfikacji bullyingu ważne jest uwzględnienie częstotliwości zdarzeń. Bullying różni się od zwykłych konfliktów czy pojedynczych aktów agresji tym, że jest to zachowanie regularnie powtarzające się. Częstotliwość zdarzeń jest tutaj zatem kluczowa do odróżnienia pojedynczego, jednorazowego incydentu, od celowego i systematycznego zastraszania.

W tym właśnie miejscu warto przytoczyć jeszcze jedno międzynarodowe badanie, które uwzględniło również częstotliwość występowania przemocy rówieśniczej w polskich szkołach. Badanie Health Behaviour in School-aged Children wykazuje, że 6% polskich dziewcząt i 9% chłopców w wieku 13 lat doświadcza przemocy rówieśniczej co najmniej 2–3 razy w miesiącu, co plasuje Polskę nieco poniżej międzynarodowej średniej, wynoszącej odpowiednio 10% dla dziewcząt i 11% dla chłopców. To jednak nadal bardzo niepokojące statystyki. Uwzględniając konsekwencje, jakie może za sobą nieść regularna przemoc, kluczowe staje się zrozumienie skali problemu.

Jakie konsekwencje może mieć bullying?

Niestety długotrwałe skutki wiktymizacji w szkole mogą być bardzo poważne. Dzieci i młodzież, które regularnie doświadczają bullyingu, są narażone na szereg zagrożeń, w tym na zaburzenia emocjonalne, takie jak depresja, lęk, a nawet myśli samobójcze. Doświadczanie regularnej agresji może przyczyniać się również do problemów w nawiązywaniu zdrowych relacji z rówieśnikami. To wszystko może rzutować na prawidłowy rozwój społeczny i emocjonalny, wpływając na całe przyszłe życie młodej osoby.

Jakie są niepokojące objawy i skąd wiedzieć, że Twoje dziecko jest ofiarą bullyingu?

To może być niełatwe zadanie, zwłaszcza, że zazwyczaj dziecko nie chce mówić o swoich problemach. Niepokojące objawy mogą dotyczyć zmian w zachowaniu, wycofania się z kontaktów społecznych, nagłego pogorszenia wyników w nauce, czy ogólne niechęci do chodzenia do szkoły. Oto pytania, które jako rodzic zawsze warto sobie zadać:

1. Czy zauważyłeś zmiany w zachowaniu swojego dziecka, na przykład wycofanie się z kontaktów społecznych?
2. Czy Twoje dziecko nagle pogorszyło swoje wyniki w szkole?
3. Czy zaobserwowałeś u dziecka nagłą niechęć do chodzenia do szkoły?
4. Czy Twoje dziecko wykazuje objawy lękowe, które dotychczas nie były obecne?
5. Czy Twoje dziecko często skarży się na bóle brzucha lub głowy, które mogą wskazywać na stres związany z sytuacją w szkole?

Bullying w szkole – co robić, jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest ofiarą regularnej przemocy?

W przypadku podejrzeń o występowanie bullyingu, kluczowe może okazać się wsparcie udzielone Twojemu dziecku przez profesjonalistów – terapeuty, pedagoga czy psychologa. O co warto zadbać?

• Utrzymuj regularny kontakt z nauczycielami i pedagogiem. Poproś o monitorowanie sytuacji i działania prewencyjnie.

• Edukuj swoje dziecko na temat różnych form przemocy i sposobów obrony przed nią. 

• Jeśli zauważysz jakiekolwiek sygnały, że Twoje dziecko może być ofiarą lub sprawcą bullyingu, działaj natychmiast. Szybka reakcja może zapobiec długotrwałym i niezwykle negatywnym konsekwencjom.