Rezyliencja w szkole  – jak budować zasoby i odporność psychiczną nauczycieli?

Jest jedną z najbardziej pożądanych kompetencji u pracowników. Znalazła się również w zestawieniu mega trendów na rok 2022 instytutu forecastingo infuture.institute, który regularnie wskazuje i definiuje najważniejsze kierunki rozwoju. O czym mowa? Oczywiście o rezyliencji, czyli umiejętności budowania odporności psychicznej i dostosowywania się do zmieniającego się otoczenia. Rezyliencja stanowi szczególnie ważną umiejętność wśród pedagogów i nauczycieli. Przypomnijmy sobie chociażby okres pandemii, kiedy to nauczyciele musieli zmierzyć się z szeregiem wyzwań, związanych między innymi z nagłym i całkowitym przejściem na nauczanie zdalne. Jednak zmiany, z jakimi muszą zmierzać się z nauczyciele każdego miesiąca czy semestru, nie ograniczają się tylko i wyłącznie do aspektów dydaktycznych. Dotyczą one również zmian w programach nauczania, a także nieustannie zmieniających się oczekiwań społecznych i rodzicielskich. Wszystkie te czynniki wpływają na poziom odczuwanego stresu zawodowego. Nic dziwnego, że o rezyliencji w szkole mówi się coraz częściej i głośniej. I dobrze!

Zawód nauczyciel – szczególna grupa narażona na długotrwały stres

Nauczyciele stanowią grupę zawodową, która jest wyjątkowo narażona na stres. W tym miejscu warto chociażby odwołać się do badań, które wskazują, że aż 72,7% nauczycieli odczuwa emocjonalne wyczerpanie wynikające z pracy, a 81,8% uznaje swoją pracę za stresującą. Główne przyczyny stresu wśród nauczycieli? Badana grupa pedagogów wskazywała na nadmiar obowiązków i presję czasu, częste zmiany w przepisach, a także wysokie oczekiwania i kontrolę ze strony władz oświatowych. A co konkretnie doskwiera najmocniej nauczycieli i co mówią o tym konkretne liczby? Wyniki dla niektórych mogą być dość zaskakujące.

Co najbardziej stresuje nauczyciele – szczegółowe wyniki badania

Publikacja: Stres w pracy nauczyciela – wybrane uwarunkowania, wyraźnie wskazuje na czynniki, które są najczęstszym źródłem stresu i frustracji wśród nauczycieli. Okazuje się bowiem, że nauczyciele na ogół nie odczuwają strachu przed utratą pracy (aż 81,8% badanych nauczycieli zaznaczyło odpowiedzi świadczące o niskim poczuciu zagrożenia tym aspektem). Otóż jedną z najbardziej problematyczną kwestią są zarówno częste zmiany w pracy, jak i w przepisach prawnych. Ponad połowa nauczycieli wskazuje również na problem nierównego traktowania. Możemy tutaj chociażby wymienić sposób, w jaki przydzielane są zadania. Frustrację powoduje również brak dostępności do różnego rodzaju wyróżnień motywacyjnych, a także naciski formalne na regularne rozliczanie się z różnych form dokształcania. Niestety nauczycieli frustruje to, że nie wiążą się one bezpośrednio z realnym podnoszeniem klasyfikacji. 

Wszystkie te czynniki wskazują na ogromną potrzebę opracowania strategii, która wspierałaby nauczycieli w budowaniu rezyliencji, pomagając im tym samym radzić sobie ze wszystkimi wymogami i nieustannymi zmianami, z którymi wiąże się współczesny system szkolnictwa. 

Rezyliencja w zawodzie nauczyciela – jak ją skutecznie budować?

Rezyliencja pochodzi od łacińskiego słowa resilire, które w dosłownym tłumaczeniu na język polski oznacza po prostu… odskoczyć. To stałe trenowanie umiejętności elastycznego dopasowania się do nawet najtrudniejszej sytuacji. Nauczyciel, który każdego dnia narażony jest na wyzwania zawodowe, potrzebuje solidnej rezyliencji.

Jak ją budować w kontekście zawodu nauczyciela? Oto kilka niezwykle ważnych aspektów, które warto w sobie pielęgnować:

• Budowanie i utrzymywanie silnych relacji.
• Zarówno w ramach placówki edukacyjnej, jak i poza nią. Pielęgnowanie relacji z innymi nauczycielami, administracją szkolną, czy z rodzicami uczniów, może być kluczowym aspektem budowania rezyliencji. 
• Uczestnictwo w wartościowych kursach i szkoleniach.

Kursy, szkolenia i warsztaty mogą pomóc nauczycielom nie tylko wzbogacić swoje umiejętności dydaktyczne, ale także stanowić skuteczne narzędzia (na przykład do lepszego zarządzania stresem). Szkolenia nie mogą być jedynie dokumentem formalnym, a być konkretnym benefitem i dawać wartość dodaną. 

• Nabycie skutecznych technik zarządzania stresem. 

Techniki zarządzania stresem, takie jak mindfulness, joga, medytacja, czy techniki relaksacyjne, mogą znacząco pomóc w opanowaniu stresu. 

• Ciągła otwartość na zmiany.

Świadoma adaptacja do ciągle zmieniającego się środowiska edukacyjnego jest kluczem do budowania rezyliencji. Nauczyciele, którzy są otwarci na zmiany i potrafią dostosować swoje metody pracy, często są bardziej odporni na stres.

• Skuteczne zarządzanie swoją pracą. 

Nauczyciele często stają przed wyzwaniem zbyt dużej ilości obowiązków i odczuwają presję czasu. Nauka efektywnego zarządzania zadaniami, delegowanie odpowiedzialności oraz umiejętność mówienia nie, gdy to konieczne, mogą pomóc w redukcji poziomu stresu i zwiększeniu odporności.

• Regularne praktykowanie samopielęgnacji: 

Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, odpowiednia ilość snu i czas na regenerację, to fundamenty dobrego zdrowia psychicznego i fizycznego. Dla każdego! Nauczyciele powinni mieć możliwość dbania o siebie, aby móc skutecznie zadbać o innych, czyli uczniów.

Pamiętajmy, że budowanie rezyliencji powinno obejmować zarówno czynniki zewnętrzne, jak i czynniki wewnętrzne, a do budowania zasobów wśród nauczycieli powinniśmy podchodzić holistycznie. Na samym końcu warto również zdać sobie sprawę z tego, że rezyliencja nie jest cechą, którą posiadamy lub nie. To umiejętność, którą można (i należy) stale rozwijać, a jej kształtowanie w zawodzie nauczyciela przynosi korzyści zarówno samym nauczycielom, jak i ich uczniom.